Denksport

Veel mensen zien de hersenen als een orgaan dat op dezelfde manier kan worden getraind als biceps. Dat zien veel mensen dan fout. Men kan niet zoals bij judo een zwarte band halen in sudoku. En in een zaal waar men aan hersengymnastiek doet, staat geen ezelsbrug met ongelijke liggers.

Zouden de hersenen als een spierbal opzwellen, dan is de kans groot dat snel genoeg de schedel barst. Wat de omvang van de hersenen betreft: als kind al zijn onze hersenen helemaal volgroeid en voor de rest van ons leven blijft de hoeveelheid op z'n best gelijk. Onze kennis neemt niet toe door groei van de hersenen; in plaats daarvan neemt het aantal verbindingen tussen de grijze cellen toe. Het mogelijke aantal verbindingen is zeer vele malen groter dan het aantal cellen.
Mannen wijzen er graag op dat mannen (en dolfijnen) een grotere partij hersenen hebben dan vrouwen, maar ze vermelden er nooit bij dat bij vrouwen de bovenlaag meer plooien bevat. En hoe meer plooien, hoe meer verbindingen er mogelijk zijn.

Voor elke gedachte is er ruimte om zijn sporen na te laten. Je moet je hersenen dus wel gebruiken, maar niet zoals bij sporttraining. Spieren train je door herhaling van dezelfde handeling. In je hersenen slijt zoiets zenuwbanen uit, zoals een bergbeek een kloof uitgraaft. Maar je wordt je die banen steeds minder bewust. Voor denken zijn voortdurend nieuwe prikkels nodig. Als je steeds dezelfde prikkel krijgt, wen je eraan. Je slaat er geen acht meer op, anders word je gek.

Sport berust dus op automatismen. Hetzelfde geldt voor pianospelen: hoe vaker dezelfde étude wordt gepingeld, des te nauwkeuriger komt elke noot uiteindelijk op de snaar terecht. Maar denken is dus iets volkomen anders. Er bestaat dan ook niet zoiets als 'denksport'. Denken en sporten zijn juist elkaars tegenpolen, zoals uit elk interview met vooral voetballers en boksers weer blijkt. Wél raken door sporten de hersenen beter doorbloed dan wanneer je niet aan sport doet.

Om terug te komen op een opmerking in mijn artikel Zwart-wit: schaken lijkt maar een sport. Als je tienduizend maal de zet e2-e4 doet, krijg je misschien sterke polsen, maar geen inzicht in schaken. Leren doe je niet van telkens hetzelfde, maar van telkens iets anders. Conclusie: oefening heeft ook wel eens iets anders te doen dan kunst te baren.

De beste hersenen winnen. En die zijn net als spieren niet gelijkelijk onder de seksen verdeeld. Mannen hebben de beste, althans voor schaken. Over dat laatste was grootmeester Jan Hein Donner (oom van minister Donner) zeer uitgesproken. Vrouwen konden er wat hem betrof niets van.
'Maar meneer Donner,' riepen veel mensen verontwaardigd, 'straks gaat u nog zeggen dat negers niet kunnen schaken!' 'Nee,' zei Donner dan, 'dat zal ik nooit zeggen. Waarom zouden negers minder zijn dan blanken? Negerinnen, die kunnen niet schaken.'